Nie ma mowy… o tym jak wspomagać komunikację u dzieci z autyzmem i nie tylko

Naśladowanie, obserwacja i dopasowywanie jako wstęp do komunikacji

By pojawiły się pierwsze słowa, czy potrzeba komunikacji, niezbędne są umiejętności naśladowania, obserwacji i dopasowywania. By dziecko się czegoś nauczyło zwykle najpierw coś zaobserwuje, zobaczy, a potem spróbuje zrobić to sam. Tak jest na przykład z umiejętnością chodzenia, maluch widzi, że wszyscy w okuł chodzą, na nogach, widzi, że on też ma nogi, i tu mamy obserwację, więc wstaje i próbuje tak samo i tu mamy naśladowanie. Ten sam proces zachodzi z mową, jednak ona jest znacznie trudniejsza, dlatego ważne jest by zacząć obserwację i naśladowanie, na prostych czynnościach, jak wrzucanie klocka do kubka. Przykłady takich ćwiczeń znajdziecie w wpisie: Terapia Domowa, o kontynuacji, systematyczności i konsekwencji

Motoryka mała, a rozwój mowy

Motoryka mała, czyli wszystkie umiejętności manualne, typu wycinanie, rysowanie, układanie, składanie, itp. Tak jak już Wam wspominałam przy sensoryce, sprawność naszych rąk ma bardzo duży wpływa na rozwój mowy dzieci. Układanki, puzzle, kształtują jednocześnie myślenie logiczne, skojarzenia. Umiejętności manualne uczą precyzji, dokładności, koncentracji i skupienia. Czyli wszystkich tych umiejętności, które przygotowują do nauki komunikacji, jednocześnie sa pretekstem i tworzą potrzebę, pomocy drugiej osoby. O tym jak rozwijać umiejętności motoryki małej przeczytacie w wpisach:

Mali artyści, o arteterapii, edukacji plastycznej i wychowaniu w sztuce

Zabawki i układanki w nurcie Montessori

Puzzle, układanki i pomoce terapeutyczne

Układamy dalej, czyli jeszcze więcej puzzli, klocków i innych pomocy terapeutycznych

Ćwiczenia oddechowe i inne logopedyczne działania

Nie dało by się obejść tematu mowy, nie zahaczając o kwestie logopedyczne. Bardzo ważne jest by ćwiczyć u dziecka cały aparat artykulacyjny. W zależności od poziomu współpracy dziecka istnieje wiele różnych ćwiczeń. O ile dziecko rozumiejące mowę i wykonujące polecenia, może ćwiczyć język w formie wierszyków, np o tym że język czyści wszystkie ząbki w buzi i kolejno je odlicza, lub inne bardziej skomplikowane ćwiczenia. O tyle dziecko gorzej funkcjonujące będzie się opierać na obserwacji, naśladowaniu i nakierowaniu przez terapeutę.

Bardzo ważnym ćwiczeniem oddechowym jest umiejętność dmuchania. Ćwiczymy tym całą buzię, cały aparat artykulacyjny, jednocześnie dotleniamy organizm, bo przy wydechu robimy również wdech. O naszych codziennych ćwiczeniach logopedycznych przeczytacie tutaj: Terapia Domowa, o kontynuacji, systematyczności i konsekwencji

Kolejne co możemy praktykować, by pomóc naszym dzieciom przygotować się do mówienia, jest masaż logopedyczny, inaczej masaż twarzy. O tym czym, jak i gdzie masować przeczytacie tutaj: Szczotki, masażery, gniotki i gryzaki, czyli czym i jak masować U nas używamy typowy masażer logopedyczny z różnymi nakładkami, szczotkę soniczną do mycia twarzy oraz płatek sylikonowy do mycia twarzy. Przy nadmiernej potrzebie gryzienia, do masażu buzi używamy szczoteczki elektrycznej, do zębów, dla dzieci. Staram się skupiać na konkretnych punktach dociskowych, czyli broda, wgłębienie pod dolną wargą, kąciki ust, miejsce między nosem, a górną wargą, skronią i środkiem czoła.

Komunikacja alternatywna o sposobach na porozumienie się inaczej

Wiele osób obawia się komunikacji alternatywnej, dlatego że boją się, że ma ona zastąpić mowę. Nic podobnego. Dziecko jest otoczone mową, więc nie ma opcji by ją czymś zastąpić, komunikacja alternatywna ją tylko wspomaga, pomaga zrozumieć i skomunikować się w prostszy i przystępniejszy sposób.

Musimy zrozumieć, że mowa jest trudną umiejętnością i zależy od wielu czynników, jak słuch, aparat artykulacyjny, czyli stan jamy ustnej, wędzidełko, kondycja języka, gryzienie, nadwrażliwości w w obrębie buzi, a nawet uzębienie. Dziecko musi coś usłyszeć, zrozumieć, ułożyć usta w odpowiednią pozycję, wydać dźwięk, który ma określone znaczenie i sens. To cały bardzo skomplikowany proces i nie zawsze łatwo nam zdiagnozować, w którym momencie coś nie styka.

Dlatego gesty i obrazki są wspomagaczami tego całego procesu, który ma na celu przekazanie potrzeby, informacji. No właśnie jakie mamy systemy wspomagające komunikację.

Gesty: makaton, język migowy

Makaton to proste gesty, które przypominają język migowy, często zdarza się, że od gestów makatonu przechodzi się do języka migowego. Makaton moim zdaniem jest prostszy i bardziej logiczny, jednocześnie dostosowany do dzieci słyszących. Język migowy jest dostosowany do osoby niesłyszącej dlatego gesty się różnią i są bardziej do tego dostosowane. Obecnie jest wiele miejsc, gdzie możemy nauczyć się tego systemu komunikacji, wiele przydatnych informacji znajdziecie tutaj: MAKATON. Pamiętajcie, że te systemy nie zawsze od razu są zrozumiałe i stosowane przez dzieci. Leon miał pierwsze spotkanie z makatonem jak miał prawie pięć lat, wtedy czasami coś próbował, ale bardzo niewyraźnie. Teraz Leon ma prawie 7 lat i pierwsze gesty wchodzą i są używane przez niego adekwatnie do sytuacji. Kolejna rzecz, to że gestów jest na prawdę dużo i nie wprowadzamy wszystkich na raz, zacznijmy od jednego, nawet przez parę tygodni, ale żeby dziecko na prawdę rozumiało jego znacznie i intencje.

Obrazki: PECS, Plan dnia, zdjęcia, indywidualny system obrazkowy

Obrazki są bardzo interesującą pomocą w komunikacji, jednocześnie dzieci nie zawsze rozumieją ich przekaz, czasami są zbyt uproszczone i przez to abstrakcyjne, dlatego często zaczyna się od rzeczywistych zdjęć. W rozwijaniu tej formy komunikacji przydaje się ćwiczenie przyporządkowania zdjęć do konkretnych przedmiotów, czytanie książek z ilustracjami i wiele innych, które opierają się na przedstawianiu różnych rzeczy, zjawisk w ilustracji, obrazku. Dzieci muszą zrozumieć, że czerwony kubek na obrazku, to ogólnie kubek w rzeczywistości i może być duży, mały, wielokolorowy itp. Tak samo, że pies z obrazka, to ogólnie pies i jamnik i labrador. Tu również zachodzi proces rozumienia symboli, przekazu i nie jest to też takie proste. Dlatego istnieją różne poziomy systemu PECS, a układanki, zdjęcia, puzzle itp towarzyszą w procesie wprowadzania tej komunikacji.

Nie wszystko jeszcze zostało powiedziane…

Jak widzicie rozwój mowy jest wielowymiarowym procesem, a jego rozwój zależy od wielu rzeczy. Mimo tak wielu sposobów na wspomagania mowy cały proces, często idzie bardzo powoli, a czasami zdarza się, że te różne oddziaływania nie wiele pomagają. Jest jeszcze mnóstwo metod, o których tu nie napisałam, a u wielu osób się sprawdzają, jak Metoda Krakowska czy Metoda Tomatisa. Najważniejsze byśmy cały czas poszukiwali i dobierali metody odpowiednie dla dziecka. Jak zawsze mówię nie ma uniwersalnych metod, każde dziecko jest inne i różne sposoby na nie działają. Mam nadzieję, że w tej trudnej drodze ku porozumieniu się, choć trochę to co tu opisałam Wam pomoże i przyniesie ulgę. Jestem ciekawa Waszych doświadczeń w tym obszarze 🙂